Ürem Bey ile Bir Padişah Kızı Masalının Max Luthi’nin Evrensel Masal İlkelerine Göre Çözümlenmesi

İsviçreli edebiyat kuramcısı ve masal araştırmacısı Max Lüthi, halk masallarının evrensellik vasfını temel alarak hazırladığı Das Europäische Volksmärchen, Form und Wesen adlı eserinde türe dair karakteristik özellikleri yansıtan beş temel ilke belirlemiştir. Bu ilkeler Lüthi tarafından tek boyutluluk, yüzeysellik, soyut biçim, tecrit ve evrensel bağlantı, yüceltme ve her şeyi kapsama şeklinde adlandırılmıştır. Akademik çevrelerin oldukça dikkatini çeken bu çalışma, bir masal inceleme yöntemi olarak folklor araştırmalarına yeni bir soluk kazandırmıştır. Lüthi, ortaya koyduğu yöntemde metin merkezli bir yaklaşım ile halk masallarını inceleyip türün özünde var olan değişmez unsurları saptamaya çalışmıştır. İlkeler ortaya konurken Avrupa halk masalları odağa alınmış olsa da bu ilkeler evrensel nitelikli ilkelerdir ve türün temel kanunları hükmündedir. Makalenin ana konusu, Macar Türkolog Ignác Kúnos tarafından 20. yüzyılın başında küçük bir Türk adası olan Adakale’den derlenmiş Ürem Bey ile Bir Padişah Kızı masalının Max Lüthi yaklaşımıyla analiz edilmesidir. Adakale, asırlar boyunca Tuna Nehri’nin üzerinde stratejik bir Türk adası olarak varlığını sürdürmüştür. Ada, Lozan Barış Antlaşması ile Romanya’ya ilhak edilmiş olsa da üzerindeki Türk nüfusunu koruyarak Türk kültürünün Avrupa üzerinde canlı bir şekilde yaşatıldığı son kalelerden biri olmuştur. Ancak Adakale, 1972 yılında bölgede inşa edilen baraj sebebiyle sular altında kalarak yok olmuştur. Çalışmada günümüzde var olmayan bu Türk adasından derlenmiş bir masal tanıtılmıştır. Kúnos’un Adakale’den bilinenin aksine 19 değil, toplamda 51 masal derlediği belirlenmiştir. Böylece sular altında kalıp yok olan bir Türk adasının bile hâlâ yeni folklor araştırmalarına kapı aralayabileceği ortaya konmuştur. Adakale masallarının ana kaynağı hükmünde olan Materialien Zur Kenntnis Des Rumelischen Türkisch: Türkische Volksmärchen aus Adakale eserinden okunmuş olan Ürem Bey ile Bir Padişah Kızı masalı çalışmanın son bölümünde Max Lüthi’nin ortaya koyduğu beş ilke bağlamında analiz edilmiştir. Bu analiz sonucunda masalın, Max Lüthi’nin evrensel masal ilkeleri ile uyum içinde olduğu sonucuna ulaşılmıştır. İncelenen edebî verim hem derlenme metodu olarak hem de türsel formu açısından tam bir halk masalı hüviyetindedir.

Swiss literary theorist Max Lüthi has determined five basic principles that reflect the characteristic features of folktales in his work Das Europäische Volksmärchen, Form und Wesen, which he prepared based on the universality of the fairy tale genre. These principles have been called one-dimensionality, deepthlessness, abstract style, isolation and universal interconnection, sublimation and all-inclusiveness. This study, which attracted the attention of academia, was seen as a new folktale analysis method and brought a new breath to tale research. In his method, Lüthi examined folktales with a text-centered approach and tried to determine the constant elements that exist in the nature of the genre. Although Lüthi has focused on European folktales while revealing his principles, these principles are universal principles and are like the basic laws of the genre. The main subject of the study is the analysis of the tale Ürem Bey and a Sultan's Daughter, compiled from Adakale at the beginning of the 20th century by the Hungarian Turcologist Ignác Kúnos, with the Max Lüthi approach. Adakale had existed as a Turkish island on the Danube for centuries. Although the island was given to Romania with the Lausanne Peace Treaty, it has always protected the Turkish population on it and has been one of the last lands where Turkish culture was kept alive in Europe. However, Adakale was flooded due to the dam that was completed in the region in 1972. In the study, a valuable tale about the folklore of a non-existent Turkish island in today has been introduced. Contrary to what is known from Adakale, it was determined that Kúnos compiled 51 tales in total, not 19. Thus, it has been shown that even a Turkish island that has been submerged is still suitable for research and may open the door to new folklore studies. In the last part of the study, the tale of Ürem Bey and a Sultan's Daughter, which is a tale other than the 19 Adakale tales known in Turkey, was read from Materialien Zur Kenntnis Des Rumelischen Türkisch: Türkische Volksmärchen aus Adakale, the main source of Adakale tales, summarized in episodes and analyzed in the context of five Max Lüthi's principles. As a result of the examination, it was concluded that this tale is in harmony with the universal tale principles of Max Lüthi. The literary product examined is a folktale in terms of both its compilation method and its generic form.