Modern Milliyetçilik Kuramları Açısından 19. Yüzyıl Osmanlı İmparatorluğu Fikir Akımları

Bu makalede; 19. yüzyıl sonunda çökmekte olan Osmanlı İmparatorluğu’ndaki kötüye gidişi durdurmak ve etnik milliyetçiliklerin İmparatorluğu parçalamalarını engellemek adına geliştirilen fikir akımları modern milliyetçilik kuramları çerçevesinde incelenmiştir. Batıcılık dışındaki bu akımlar -Osmanlıcılık, İslamcılık ve Türkçülük-, içerik açısından günümüz milliyetçilik literatüründeki tanımlar kapsamında değerlendirilebileceğinden, teritoryal (sivil-batı tipi) ve etnik (kültürel/doğu tipi) milliyetçilik karşıtlığı üzerinden yorumlanmıştır. İncelemenin amacı; dönemin etnik milliyetçiliklerinin insan doğasına hitap eden güçlü motiflerine karşı, rasyonel siyasal formlar vadeden teritoryal milliyetçiliklerin başarısızlıklarının açıklanmasına katkı sağlamaktır. İnceleme sonunda; teritoryal milliyetçiliklerin sivil ideallerinin etnik milliyetçilikler tarafından kullanılmasının, milliyetçilik projelerinin kitleselleşebilmelerinin -halk tarafından benimsenmelerinin-, güçlü devletlerin sömürgecilik emellerine etnik milliyetçiliklerin alet edilmelerinin ve İmparatorluğun alt kültürler açısından cazibesini yitirmesinin yanında, ayrılıkçı hareketleri durdurabilecek güce de sahip olmadığının önemi vurgulanmıştır.

In this article; currents of thought developed in order to stop going worse of the Ottoman Empire crumbling at the end of the 19th century and to prevent the fragmentation of the Empire by ethnic nationalisms have been investigated in the framework of modern nationalism theories. Because currents of ideas but Westernizaton -Ottomanism, Islamism and Turkismin term of its contents are evaluated to be in the scope of contemporary nationalism literature, these ideas has been interpreted through the dichotomy of territorial (civil/western type) and ethnic (cultural / eastern type) nationalisms. The purpose of the review is to contribute to the explanation of the failure of territorial nationalisms promising rational political forms against powerful patterns of ethnic nationalisms that appeal to human nature. At the end of the review; the use of civil ideals of territorial nationalism by ethnic nationalisms, popularization of nationalism projects -internalization by public-, exploiting of ethnic nationalisms by strong states for the colonial aspirations, losing charm of the Empire for subcultures and besides that the lack of power to stop the separatist movement are emphasized for their importance.