Etnografya'nın Türkiye'ye Girişi ve İlm-i Ahval-i Akvam

Abstract

Yeliz Okay, tarafından kaleme alınan “Etnografya’nın Türkiye’ye Girişi ve İlm-İ Ahval-İ Akvam, Andreas David Mordtmann, Osman Bey” adlı kitap, Osmanlı antropoloji tarihi açısından önemli bir kaynak teşkil etmektedir. Bu yazıda genel olarak kitabın değindiği noktalar verilmeye ve kitabın bazı temel unsurları üzerinde değerlendirmelerde bulunulacaktır. Kitapta yer alan düşünceler yer aldıkları başlıklara göre ele alınmıştır. Bu kitabın ve konularının daha anlaşılır kılınması için de dönemin seyahatnameleri, Şemsettin Sami ve Satı Bey konusunda yazılan makaleler bu çalışmaya dâhil edilmiştir. Yeliz Okay’ın, Etnografya’nın Türkiye’ye Girişi ve İlm-i Ahvâl-i Akvâm: Andreas David Mordtmann ve Osman Bey başlıklı kitabı etnoloji/etnografya/antropoloji düşüncesinin Batı’daki doğuşuna ve algılanışına yer vererek başlamış ve Doğu’daki yansımalarıyla devam etmiştir. Seyahatler ve seyahatnameler ekseninde Doğu-Batı karşılaştırması yapan Okay, Osmanlı’daki etnoloji/etnografya/antropoloji düşüncesi bağlamında basında yer almış gazete yazılarını ve makaleleri ele alarak bu bilimin o dönemdeki algılanışı ve terminolojisiyle ilgili çeşitli görüşleri ortaya koymuştur. Osmanlı Dönemi’nde yazılmış Şemsettin Sami’nin İnsan (1878), Yine İnsan (1886) kitapları, Şehbenderzade Filibeli Ahmet Hilmi’nin Akvâm-ı Cihan (1913), Osman Bey’in İlm-i Ahvâl-i Akvâm (1885), Satı el-Husrî’nin Etnografya (Mekteb-i Mülkiye Ders Notları Taş Baskı 1908), Etnografya: İlm-i Akvâm (1911), Ebuzziya Tevfik’in Büfon (1884) adlı kitapların içeriğiyle ilgili kısa bilgiler vermiştir. Andreas David Mordtmann ve Osman Bey’in hayatlarına da birer bölüm ayıran Okay, İlm-i Ahvâl-i Akvâm adlı eserin tanıtımı ve transliterasyonu ile kitabını sonlandırmıştır (Özbay 2014:5). Bu çalışmada da bu girizgâh üzerinden hareketle kitaptaki önemli noktalar ele alınmıştır.