1983-1989 dönemi Türk dış politikasında Ege sorunu: Turgut Özal faktörü

Abstract

Ulus-devlet olma ve milli kimlik kazanma süreçlerinde Türkiye ve Yunanistan arasında oluşan güvensiz ortam, iki devlet arasında günümüzde halen tam anlamıyla çözülememiş sorunları beraberinde getirmiştir. Jeopolitik, askeri, siyasi ve stratejik açıdan önemli bir su yolu olan Ege Denizi de iki ülke arasındaki uyuşmazlıklara konu olmuş ve bu uyuşmazlıklar Türkiye-Yunanistan ilişkilerinde Ege sorunu olarak tarihe geçmiştir. Kıta sahanlığı, karasuları, hava sahası ve FIR hattı, egemenliği tartışmalı ada, adacık ve kayalıklar, adaların silahlandırılması ile arama ve kurtarma yetki sorunu olarak sınıflandırılan bu sorunlara yönelik çözüm arayışları iki ülke ilişkilerinde farklı dönemlerde farklı yaklaşımlarla devam etmiş, ancak bir sonuca ulaşılamamıştır. Bu tezde Ege sorununun kapsamı ortaya konmuş ve Turgut Özal'ın 1983-1989 yılları arasında başbakanlığı süresince bu sorunun çözümüne yönelik girişimleri incelenmiştir. Uluslararası sistemin baskı ve kısıtlamaları karşında devletlerin dış politika davranışlarını yerel faktörler ve lider algıları ile bunların karşılıklı etkileşimi üzerinden inceleyen bir dış politika analizi teorisi olan neoklasik realizm, tezin kuramsal çerçevesi olarak belirlenmiştir. Neoklasik realizmin, siyasi liderlerin devletlerin dış politika seçimlerinde belirleyici ve nihai kararları verici konumunda olduğunu kabul etmesinden yola çıkan bu tezde Turgut Özal'a odaklanılarak dış politika anlayışı irdelenmiştir. Özal'ın kendine has kişilik ve liderlik özellikleri ortaya konmuş ve bu özelliklerin etkisiyle benimsediği dış politika anlayışıyla Ege sorununa yönelik dış politika davranışları incelenmiştir. Bu bağlamda tezde, Özal'ın ılımlı, aktif ve iş birlikçi dış politika anlayışının mevcut sorunun çözümüne etkisi olup olmadığı sorusuna yanıt aranmış ve Ege sorunu özelinde, özellikle öne çıkan olaylar ışığında, Turgut Özal'ın izlediği politika neoklasik realist bir bakış açısıyla değerlendirilmiştir. Turgut Özal'ı merkeze alarak, benimsediği dış politika davranışlarının yıllardır çözüme kavuşturulamamış Ege sorununun çözümüne etkisini neoklasik realist teori açısından inceleyen bu tez, devletlerin dış politikalarında liderlerin rolü hakkında farklı bir bakış açısı sunmaktadır. Bu doğrultuda tez, gelecekte konuyu farklı yönlerden ele alacak çalışmalar için de bir basamak görevi görecektir.

The distrust between Turkey and Greece in the process of gaining a national identity and becoming a nation-state has led to problems that are still not fully resolved between the two states. The Aegean Sea, which is an important geopolitical, military, political and strategic waterway, has also been the subject of disputes between the two countries and these conflicts went down in history as the Aegean dispute in Turkey-Greece relations. The effort to find solutions to the disputes about continental shelf, territorial waters, airspace and FIR, disputed islands, islets and rocks, militarization of the islands and search and rescue authorization continued with different approaches in different periods in the relations of the two countries, but no result could be obtained. In this thesis, the scope of the Aegean dispute is explained and Turgut Özal's attempts to solve this problem during his prime ministry between 1983-1989 are examined. Neoclassical realism has been determined as the conceptual framework of the thesis, because it is a foreign policy analysis theory that examines the foreign policy behaviors of states in the face of the pressures and constraints of the international system, through local factors and leadership perceptions and their interaction. This thesis focuses on Turgut Özal' foreign policy considering the neoclassical realism's acceptance that political leaders are in the position of determining and making final decisions in foreign policy choices of states. Özal's personality and leadership characteristics were discussed and his foreign policy behaviors towards the Aegean dispute were examined in terms of his foreign policy under the influence of these characteristics. In this context, the thesis seeks to answer whether Özal's moderate, active and collaborative foreign policy has an influence on the solution of the problem, and Özal's foreign policy has been evaluated from a neoclassical realist point of view, especially in the light of prominent events in the Aegean dispute. Focusing on Turgut Özal, this thesis examines the effect of the foreign policy behaviors towards the solution of the Aegean dispute, which has not been resolved for years, from the point of view of neoclassical realist theory, and presents a different perspective on the role of leaders in the foreign policies of states. In this context, the thesis will also serve as a steppingstone for future studies that will examine the subject from different aspects.