Soğuk Savaş sonrası Türkiye-Azerbaycan ilişkileri: Artan işbirliğinin Dağlık Karabağ sorununa etkisi

Abstract

Türkiye'nin Milli Mücadele döneminden Azerbaycan'la ilişkileri Azerbaycan Halk Cumhuriyeti'nin (AHC) bağımsızlığa kavuşturulması etrafında sürmüştür. 1918 yılında kurulan ve Osmanlı devleti ile ilişkiler kuran AHC iki yıl gibi kısa bir süre sonra Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'ne (SSCB) katılmıştır. 1990'lı yıllara kadar, uzunca bir süre SSCB'nin bir parçası olan Azerbaycan Cumhuriyeti, 1991 yılından sonra bağımsızlığını kazanmıştır ve bağımsızlığının hemen ardından Türkiye-Azerbaycan ilişkileri siyasi ve ekonomik alanda gelişmeye başlamıştır. Azerbaycan, Türkiye'nin aracılığıyla Avrupa'ya dönük bir dış politika izlerken, aynı zamanda Rusya ile ilişkilerinde dengeli bir politika yürütmeye çalışmıştır. Bu tezde Türkiye ve Azerbaycan arasında otuz yıldan beri devam eden ilişkiler siyasi, ekonomik ve askeri boyutlarıyla ele alınacaktır. İlişkilerin ekonomik boyutundan bahsedilecek olursa Türkiye açısından, Azerbaycan ile yapılan enerji ve ulaşım alanlarındaki anlaşmalar, Türkiye'nin Rusya ve İran'a olan gaz bağımlılığı azaltarak enerji arz güvenliğinin sağlanmasına katkıda bulunmuştur. Ayrıca Türkiye-Azerbaycan ekonomik ilişkilerinin Orta Asya devletlerini ve Çin'i, Türkiye ve Avrupa'ya bağlaması gibi stratejik boyutları üzerinde de durulacaktır. Diğer taraftan iki ülke arasındaki siyasi ilişkiler açısından, Dağlık Karabağ Sorunu nedeniyle siyasi bir kriz yaşayan Azerbaycan'ın, toprak bütünlüğü konusunda Türkiye'nin siyasi desteğini almasının öneminin büyük olduğu söylenebilir. Türkiye Dağlık Karabağ Sorunu'nda Azerbaycan'a askeri ve siyasi destek verirken sorunun çözümünde rol oynamıştır. İkili ilişkiler bu yönüyle Türk Dış Politikası'nın (TDP) Güney Kafkasya'yla ilgili öncelikleri çerçevesinde gelişmiş, Türkiye hem Avrupa devletlerinin hem de kendi enerji güvenliğini sağlamış ve bu bölgede kendi siyasi mevcudiyetini ortaya koymuştur. Bu çalışmanın giriş bölümünde, içerik, amaç ve araştırma sırasında izlenen yöntem belirtilmiştir. Birinci bölümde, Türkiye-Azerbaycan ilişkilerinin başlangıcı; Osmanlı devletinin Azerbaycan'ın bağımsızlığı için yaptığı askeri ve siyasi destek; Nahçıvan bölgesinin Türkiye-Azerbaycan ilişkilerindeki önemi ve 1991 yılında kurulan Türkiye-Azerbaycan ilişkileri incelenecektir. İkinci bölümde I. Karabağ Savaşı'nda Türkiye-Azerbaycan ilişkileri incelenecektir. Üçüncü bölümde, toprakları Güney Kafkasya bölgesinde yer alan Azerbaycan'ın koridor rolü üstlenmesinin önemi ile Türkiye-Azerbaycan enerji ve ulaşım projelerinin iki ülkeye sağladığı ekonomik faydaların yanısıra stratejik boyutu üzerinde de durulacaktır. Dördüncü bölümde, Türkiye'nin son yıllarda Güney Kafkasya'ya yönelik takip ettiği dış politikası, II. Karabağ Savaşı öncesi Türkiye-Azerbaycan ilişkilerindeki önemli gelişmeler üzerinde durulacaktır. Beşinci bölümde ise Karabağ Sorunu'nun çözümü üzerinde durulacak, II. Karabağ Savaşı'nın stratejik kazancı olan Karabağ bölgesi ve Zengezur Koridoru'nun Türkiye açısından önemi tartışılacaktır.

Turkey's relations with Azerbaijan since the period of the National Struggle revolved around the independence of the Azerbaijan People's Republic. Founded in 1918 and established relations with the Ottoman state, the Azerbaijan People's Republic (AHC) joined the Union of Soviet Socialist Republics (USSR) shortly after two years. Until the 1990s, the Republic of Azerbaijan, part of the USSR for a long time, gained its independence after 1991, and immediately after its independence, Turkish-Azerbaijani relations began to develop in the political and economic spheres. Azerbaijan, while pursuing a pro-European foreign policy through Turkey, has also tried to pursue a balanced policy in its relations with Russia. In this thesis, the political and economic dimensions of the relations between Turkey and Azerbaijan, which have lasted for thirty years, will be addressed. In terms of the economic dimension of the relationship, from Turkey's point of view, the energy and access agreements with Azerbaijan have contributed to Turkey's energy security by reducing its gas dependence on Russia and Iran. It will also focus on the strategic dimensions of Turkish-Azerbaijani economic relations, such as linking Central Asian states and China, Turkey and Europe. On the other hand, in terms of political relations between the two countries, it can be said that it is important for Azerbaijan, which is experiencing a political crisis over the Nagorno-Karabakh conflict, to receive Turkey's political support on the issue of territorial integrity. Turkey has played a role in resolving the Nagorno-Karabakh conflict while providing military and political support to Azerbaijan. In this regard, bilateral relations have developed within the framework of Turkish Foreign Policy (TDP)'s priorities with the South Caucasus, Turkey has strengthened the energy security of both European states and has established its own political presence in the region. In the introductory part of this study, the method followed in the context of the content, purpose and research is described. In the first part, the beginning of Turkey-Azerbaijan relations; Military and political support of the Ottoman state for the independence of Azerbaijan; The importance of the Nakhchivan region in Turkey-Azerbaijan relations and Turkey-Azerbaijan relations established in 1991 will be examined. In the second part, Turkish-Azerbaijani relations in the first Karabakh war will be examined. In the third section, the importance of Azerbaijan's role as a corridor in the South Caucasus region, as well as the economic benefits provided by the Turkish-Azerbaijani energy and development projects to the two countries, will be emphasized. In the fourth section, Turkey's foreign policy towards the South Caucasus in recent years will focus on important developments in Turkish-Azerbaijani relations before the second Karabakh war. In the fifth section, the solution to the Karabakh problem will be discussed, and the importance of the Karabakh region, which is the strategic winner of the Second Karabakh War, and the Zengezur Corridor from the Turkish point of view will be discussed.