Borsa şirketlerinde maliyet, karlılık ve performans ilişkisi üzerine veri zarflama analiziyle bir uygulama: Üretim işletmeleri örneği

Abstract

İşletmelerin sürdürülebilirliğinde ve performansında nitel ve nicel birçok etmenin katkısı söz konusudur. Nicel etmenler arasında yer alan maliyet yapısı ve karlılık işletmelerin bir bütün olarak performansını etkilemektedir. İmalat işletmeleri için maliyet yapısı ve karlılığın performansa etkisini verimlilik ve etkinlik perfpektifinden incelemek önem taşımaktadır. Bu ampirik temelli bilimsel araştırmada, imalat işletmeleri örnekleminde maliyet yapısı, karlılık ve performans arasındaki ilişki veri zarflama yöntemi kullanılarak incelenmiştir. Araştırmada tekstil iş kolunda faaliyet gösteren 21 işletmenin verisi girdi ve çıktı yönelimli veri zarflama analizi yöntemleri kullanılarak değerlendirilmiştir. Analiz öncesinde maliyet yapısı ve karlılık kavramları detaylı olarak ele alınmıştır. Sonrasında ise işletmelerde performans ve etkinlik ilişkisi açıklanmıştır. Veri zarflama analizi sonuçlarına göre tekstil işletmelerinin 2018 yılı verimlilik değerleri 2019 yılına göre daha yüksek bulunmuştur. 2018 yılında etkinlik skoru düşük olan işletmelerin temel olarak satış maliyetlerinin ve pazarlama giderlerinin yüksek olduğu görülmektedir. Bu giderlerin maliyet yapısında büyük bir paya sahip olmaları ise işletmelerin karlılık ve aktif getirisini olumsuz etkilemiş ve verimliliği düşürmüştür. 2019 yılında ise maliyet yapısında sabit giderlerin giderek artan ağırlığının olduğu görülmektedir. Genel yönetim giderlerindeki artış, verimlilik skorunu bir önceki yıla göre aşağıya çekerek işletmelerin performansını düşürmüştür. Aynı dönemde karlılık ve aktif tutarlarındaki artışta bir önceki yıla göre azalma eğilimi göstermiştir. Araştırmada elde edilen bulgular ışığında imalat işletmelerinde performansı iyileştirmeye yönelik yönetsel ve teorik öneriler sunulmuştur.

Many qualitative and quantitative factors contribute to the sustainability and performance of businesses. Cost structure and profitability, which are among the quantitative factors, affect the performance of the enterprises as a whole. It is important for manufacturing companies to examine the effect of cost structure and profitability on performance from the perspective of efficiency and effectiveness. In this empirically-based scientific research, the relationship between cost structure, profitability, and performance in a sample of manufacturing enterprises was examined using the data envelopment analysis method. In the research, the data of 21 enterprises operating in the textile business line were evaluated using input and output-oriented data envelopment analysis methods. Before the analysis, the concepts of cost structure and profitability were discussed in detail. Afterward, the relationship between performance and efficiency in enterprises is explained. According to the results of data envelopment analysis, the efficiency values of textile enterprises in 2018 were found to be higher than in 2019. It is seen that enterprises with low-efficiency scores in 2018 mainly have high sales costs and marketing expenses. The fact that these expenses have a large share in the cost structure negatively affected the profitability and return on assets of the enterprises and reduced efficiency. In 2019, it is seen that fixed expenses have an increasing weight in the cost structure. The increase in general administrative expenses lowered the efficiency score compared to the previous year and decreased the performance of the enterprises. In the same period, the profitability and asset values showed a decreasing trend compared to the previous year. In the light of the findings obtained in the research, managerial and theoretical suggestions were presented to improve performance in manufacturing enterprises.