Dış ticaret yapan şirketlerde finansal risk yönetim teknikleri ve finansal risk yönetiminin kambiyo kâr/zararı üzerindeki etkileri: Borsa İstanbul'da işlem gören imalatçılar üzerine bir inceleme

Abstract

Uluslararası ticaret, ülkeler arası ticaret anlamına gelirken dış ticaret, ülkelerin birbirleri ile yaptıkları sadece mal ve hizmet hareketlerini kapsamaktadır. Uluslararası nakliye giderlerinin düşmesi, ülkeler arası yapılan ticareti kolaylaştırıcı anlaşmalar, sağlanan vergi avantajları gibi teşvikler, tüm dünyada firmaları dış ticaret yapmaya yöneltmiştir. Dış ticareti teşvik eden bu faydaların yanında, firmaların dış ticarete yönelmelerine yeni pazarlar yaratma, ülke ekonomilerindeki dalgalanmalardan korunabilmek gibi sebepler de bulunmaktadır. Dış ticaret sağladığı avantajların yanında, dış ticaret yapan firmalar için bazı risklere de sebep olmaktadır. Bu riskler arasında malın uluslararası dolaşımından kaynaklı operasyonel riskler, gümrük mevzuatları, tahsilat riski gibi riskler bulunmaktadır. Diş ticaret ülkeler arası yapılan ticaret olması nedeniyle, ticaret farklı para birimleri ile yapılmaktadır. Yabancı para birimi olarak çoğunlukla ABD Doları veya Euro kullanılmakla birlikte karşılıklı ticaret yapan ülkelerden birinin para birimi de tercih edilebilmektedir. Türkiye Cumhuriyeti'nde vergi usul kanunu gereği, vergi beyanlarının Türk Lirası üzerinden beyan edilme zorunluğu vardır. Bu nedenle de şirketlerin muhasebe sistemlerinde fonksiyonel para birimi Türk Lirası olarak kabul edilmektedir ve tüm yapancı para birimlerinin, Türk Lirasına çevirimleri yapılarak kayıt edilmektedir. Şirketlerin yabancı para işlemleri hem ticari faaliyetlerinden hem de yabancı para kredi kullanımlarından kaynaklanmaktadır. Döviz kuru dalgalanmalarının fazla olduğu piyasalara sahip ülkelerde, bu çevirim işlemlerinden dolayı kur farkı dediğimiz, bir yabancı para işlemimin girişindeki Türk Lirası karşılığı ile çıkışındaki Türk Lirası karşılığı arasındaki farktan dolayı fazla ya da eksik tutar oluşacaktır. Şirketlerin dış ticaret hacimleri ve yabancı para kredi kullanımları arttıkça, kur değerleme ve çevirim işlemlerinden doğacak kur farkı gelirleri veya giderleri de artacaktır. Bu nedenle de öngörülemeyen kur dalgalanmaları, şirketler için iyi yönetilmesi gereken önemli bir risk faktörü olmaktadır. Türkiye'nin de dalgalı kur rejimini uygulaması nedeniyle şirketler, kur dalgalanmalarında dolayı döviz kuru riskine maruz kalmaktadırlar. Ülke ekonomisini de olumsuz etkileyen döviz kuru dalgalanmalarının, özellikle dış ticaret yapan şirketlerin üzerindeki etkisi çok daha ciddi boyutta olabilmektedir. Çalışma, Borsa İstanbul (BİST) imalat sanayisindeki dış ticaret yapan şirketlerinin, döviz kuru dalgalanmalarından dolayı oluşan döviz kuru riskinden nasıl etkilendiklerini ve bu risk faktörüne karşı uyguladıkları risk yönetimi politikalarını incelemektedir. Çalışmanın sonucu dış ticaret yapan şirketlerde, faaliyetleri gereği yabancı para birimlerinde işlem yapmalarından dolayı maruz kaldıkları kur riskinin, dönem sonu kâr/zararları üzerinde göz ardı edilemez bir olumsuz etkisinin olduğu sonucu çıkmıştır. Bu da dış ticaret yapan şirketler için döviz kuru riskine karşı, risk yönetimi yapmalarının gerekliliğini göstermektedir.

While international trade means trade between countries, foreign trade includes only goods and services movements that countries make with each other. The incentives such as the reduction of international transportation costs, agreements facilitating trade between countries, and tax advantages provide have led firms all over the world to engage in foreign trade. In addition to these benefits that encourage foreign trade, there are reasons to create new markets for companies to turn to foreign trade and to protect them from fluctuations in national economies. In addition to the advantages provided by foreign trade, it also causes some risks for foreign trade companies. These risks include risks such as operational risks, customs regulations, collection risk arising from the international circulation of goods. Due to the fact that trade is made between countries, trade is carried out with different currencies. While the foreign currency is mostly US Dollars or Euros, the currency of one of the countries that trade with one another can be preferred. In the Republic of Turkey, tax procedure law should have the obligation to declare tax declarations via the Turkish Lira. Therefore, all foreign currency transactions in companies' accounting systems should be converted intoTurkish Lira. Foreign currency transactions of the companies arise from both their commercial activities and their foreign currency loans. In countries with markets where exchange rate fluctuations are high, there will be more or less amount due to the difference between the Turkish Lira equivalent at the inflow of the foreign currency transaction and the Turkish Lira equivalent at the outflow of a foreign currency transaction. As the foreign trade volume and foreign currency credit utilization of the companies increase, exchange rate gains or expenses arising because exchange rate transactions will also increase. Therefore, unpredictable exchange rate fluctuations are an important risk factor for companies to be managed well. Due to the implementation of the floating exchange rate regime in Turkey, companies are exposed to foreign currency risk due to fluctuations in exchange rates. The impact of exchange rate fluctuations have a negative impact on the economy of the country. On the other hand, this impact can be much more serious especially on foreign trade companies. The study was conducted examines how foreign trade companies in the manufacturing industry in Borsa İstanbul (BIST) are affected by the exchange rate risk due to exchange rate fluctuations and the risk management policies they apply to this risk factor. As a result of the study, it is concluded that the foreign exchange risk that foreign trade companies are exposed to due to their transactions in foreign currencies for their activities has an undeniable negative effect on the profit / loss of the period. This shows the necessity of risk management against foreign exchange risk for foreign trade companies.